Bahçelerde, tarlalarda çok yaygın bir hayvan olan kirpi, Avrupa, Asya ve Afrika’da bulunur. Kendi adını taşıyan familyadan (kirpigiller) böcekçil bir hayvandır. Çok sayıda zararlı hayvanı yok ettiği için, öteden beri insanın dostu, ekinlerin koruyucularından biri sayılmıştır.

Sırtı ve böğrü dikenlerle, karın tarafı kaba kıllarla kaplı olan kirpi (Erinaceus europaeus), 14-30 cm arasında bir hayvandır. 1-5 cm uzunluğundaki kuyruğu, dağınık kıllarla kaplı, ince ve silindirimsidir. Ağırlığı 200 ile 5000 gram arasında değişin türleri bulunmaktadır. Ortalama ömrü ise türlerine göre 12-25 yıl arasındadır. Kirpi, çok güçlü bir kas sayesinde, en ufak bir tehlike karşısında, burnunu karnına doğru kıvırarak tostoparlak olabilir. Çember biçimindeki söz konusu kas, bir kesenin ağzını büzen ip gibi, dikenli derisi tüm bedenini sımsıkı sarar. Kirpinin başında koyu renkli iki küçük göz, parlak bir burun ve türlere göre az ya da çok iri iki kulak bulunur. Çöl kirpisinin (Paraechinus aethiopicus) kulakları iyice gelişmiştir, asıl kirpininkinden daha büyüktür. Kirpilerin bacakları, sağlam ve kısa pençelerle sona erer.

Oklu veya okatan kirpi diye bilinen kirpi türü, sanıldığı gibi üzerindeki dikenleri fırlatamaz. Saldırgan bir hayvan bu dikenlere temas ederek saplanırsa, dikenler kirpiden kopar ve saldırgan hayvanın üzerinde kalır. Saplanan dikenler tırtıklı yapısı sayesinde yerinden kolay kolay çıkmaz.

Kirpi, gündüzleri, kuru yapraklarla ve otla döşediği doğal bir oyukta ya da yere kazdığı bir inde barınır. Alacakaranlık başlar başlamaz yiyecek aramaya çıkar ve yüksek otların arasında dolaşarak, ölü yaprakları altüst eder, bütün gece çalılıkları karıştırır durur. Yerini belli etmekten korkmayan, çok gürültücü bir hayvandır. Dikenleri etkili bir koruyucudur. kısa sürede düşmanın cesaretini kırar. Kirpi, böcekçiller arasında sayılmakla birlikte solucan, sümüklüböcek, memeli küçük hayvanlar ve eline geçerse yılan da yer ve yılan zehirine karşı biraz bağışıklığı vardır. Başka memelileri öldürecek dozda arsenik ve siyanüre de dayanabilir. Genel olarak böcek türlerini tercih etseler de bazen meyve de yiyebilmektedir.

Kış mevsiminin gelmesiyle birlikte bir barınağa çekilir ve orada üç ay kış uykusuna yatar. Bu süre boyunca bütün fizyolojik işlevleri yavaşlar ve iç sıcaklığı azalır. Üreme mevsimi Nisan Ağustos arasıdır. Dişi kirpi 35-50 günlük bir gebelikten sonra ortalama 5 yavru dünyaya getirir ve onları erkeğin yardımı olmaksızın büyütür. Yavruların, doğarken yumuşak olan dikenleri, üç gün içinde sertleşir.

Kirpi avlanması yasak hayvanlardandır. Nesilleri tükenmekte olduklarından koruma altındaki hayvanlar arasındadır.